Vaccins verklaard podcast
Vaccins roepen bij heel wat mensen vragen op. In deze podcastreeks geven experts antwoorden op deze vragen. In heldere taal leggen we uit hoe vaccins werken, hoe ze tot stand komen en hoe de veiligheid gegarandeerd wordt.
Vraag en antwoord
Vragen over vaccins
Vaccins bieden een antwoord op veel gezondheidsvraagstukken. Maar de wetenschap en technologie die erachter schuilgaan, roepen bij veel mensen ook wat vragen op. De vaakst gestelde komen hier aan bod.
Neem ook een kijkje op laatjevaccineren.be voor antwoorden op veelgestelde vragen over de coronavaccins.
Wat is een vaccin?
Vaccins bestaan uit verzwakte onderdeeltjes of afgeleiden van ziekmakende virussen of bacteriën. Ze stimuleren – net als de echte ziektekiemen – de natuurlijke afweerreactie van je lichaam. Na een vaccinatie zal je aangescherpte afweersysteem bij een eventuele besmetting de echte virussen of bacteriën snel herkennen en onschadelijk maken. Daardoor word je niet meer ziek of ondervind je slechts milde symptomen, zonder risico op complicaties.
Ja, maar hoe werkt een vaccin dan precies?
Dringt een virus of bacterie je lichaam binnen, dan maakt je afweersysteem antilichamen aan. Die binden zich aan de lichaamsvreemde stoffen om ze uiteindelijk te vernietigen. Daarnaast activeert je lichaam een ‘afweergeheugen’. Dat geheugen zorgt ervoor dat je afweer onmiddellijk alarm slaat en veel heviger en doeltreffender reageert bij een tweede blootstelling aan het virus of de bacterie. Een vaccin stimuleert dat hele proces zonder dat je eerst ziek hoeft te worden.
Hoe ons complexe immuunsysteem en de werking van vaccins precies in elkaar zitten, lees je in hoofdstuk 4 van ons vaccindossier.
Kan je ziek worden door een vaccin?
Vaccins worden ontwikkeld om ziekte te voorkomen en niet om ziek te maken. Ze worden uitvoerig getest voor ze op de markt komen. De afweerreactie van je lichaam tegen het vaccin kan lichte ongemakken teweegbrengen, maar die zijn doorgaans van voorbijgaande aard. Sommige vaccins kunnen wel zeldzame bijwerkingen hebben, maar dat weegt niet op tegen de bescherming die ze bieden. De ziekte zelf is veel gevaarlijker dan het vaccin. Er is bovendien geen wetenschappelijk bewijs dat vaccins op lange termijn bepaalde ziektes veroorzaken.-
Klopt het dat vaccins deeltjes van de ziekte bevatten?
Er bestaan verschillende types vaccins, waaronder de zogenaamde ‘levende vaccins’. Die bevatten afgezwakte varianten van de echte ziekteverwekker, maar ziek word je er niet van. Je ondervindt hoogstens enkele lichte ongemakken van voorbijgaande aard. Alle vaccins voldoen bovendien aan strenge criteria wat betreft veiligheid en werkzaamheid. Je hoeft je dus geen zorgen te maken.
Hoe kon het coronavaccin zo snel ontwikkeld worden?
De normale ontwikkelingsduur van een vaccin bedraagt zo’n tien jaar. Die tijd heeft de wereld niet bij een pandemie. Dat de ontwikkeling van coronavaccins zo snel kon gaan, hebben we te danken aan een combinatie van internationale samenwerking, de opgedane kennis uit decennialang vaccinonderzoek en een versneld test- en ontwikkelingsproces.
Onderzoekers, vaccinontwikkelaars en overheden werkten ongezien nauw samen om de normale procedures te versnellen. Internationale samenwerkingen en overheidsmaatregelen lieten toe om de ontwikkelingstermijn van COVID-19-vaccins drastisch in te korten. Onderzoekers, industrie en overheid sloegen de handen in elkaar zodat geen dag, uur of minuut verloren ging aan onnodige administratieve formaliteiten.
Daarnaast werd op meer dan één paard ingezet: tientallen academische labs, onderzoeksinstellingen, ziekenhuizen, biotechnologische en farmaceutische bedrijven gingen meteen aan de slag en zetten de wedren voor een vaccin in. Sommige onderzoeksorganisaties en farmabedrijven hadden al ervaring opgedaan met SARS en MERS, andere gebruikten alternatieve platforms vanuit hun eigen vaccinexpertise.
Tenslotte konden de traditionele fasen in vaccinontwikkeling en -productie, die normaal achter elkaar lopen, nu in parallel gebeuren. Er werden dus meerdere activiteiten tegelijkertijd uitgevoerd. Dit betekent een financieel risico voor ontwikkelaars en fabrikanten omdat ze reeds met de productie starten zonder te weten of het kandidaat-vaccin veilig en effectief zal zijn. Dit betekent ook een zeer vroege opschaling van de productie naar commerciële schaal voordat een klinisch ‘proof of concept’ wordt vastgesteld.
Wat is groepsimmuniteit?
Besmettelijke ziekten worden eenvoudig doorgegeven van persoon tot persoon. Zo kunnen hele gemeenschappen snel besmet raken. De recente COVID-19-uitbraak is daar een perfecte illustratie van. Als een groot deel van de bevolking beschermd wordt door vaccinatie, heeft de ziekte het veel moeilijker om zich te verspreiden omdat het overal om zich heen personen vindt die al immuun zijn. Het virus of de bacterie vindt dan geen vruchtbare bodem meer om verder te groeien en zal uiteindelijk uit de populatie verdwijnen.
Groepsimmuniteit is vooral van levensbelang voor mensen die niet gevaccineerd kunnen worden. Denk aan kinderen die nog te jong zijn en mensen die een medische behandeling ondergaan (bv. tegen kanker) of wiens afweersysteem verzwakt is (bv. hiv-patiënten, ouderen). Vaccinatie is dus een daad van solidariteit, zeker ten opzichte van de kwetsbaren in onze samenleving.
En wanneer bereik je groepsimmuniteit?
Hoeveel mensen gevaccineerd moeten zijn, hangt af van de ziekte en heeft alles te maken met de R0-waarde of het reproductiegetal: het gemiddelde aantal besmettingen dat veroorzaakt wordt door één besmette persoon. Bij mazelen loopt de R0 in een niet-gevaccineerde populatie op tot 12 à 18, bij COVID-19 ligt dat tussen 2 en 3. Voor mazelen is dus een hogere vaccinatiegraad nodig dan voor COVID-19 om groepsimmuniteit te bereiken.
Beschermen vaccins ook tegen mutaties van een virus?
We spreken van mutaties als het genetische materiaal in het virus verandert. Hoe snel dat gebeurt en welke invloed dat heeft op de werking van een vaccin verschilt van geval tot geval. Sommige vaccins blijven jarenlang werkzaam en bieden langdurige bescherming, zoals het mazelenvaccin. Andere virussen zijn zo veranderlijk dat het vaccin heel vaak aangepast moet worden. Denk maar aan het griepvaccin, dat jaarlijks een andere samenstelling heeft.
De wetenschappelijke wereld volgt de evolutie van het coronavirus nauwgezet op en onderzoekt of de bestaande vaccins ook bescherming bieden tegen nieuwe varianten. Is dat niet het geval, dan zal de wetenschap ook daarop een antwoord bieden, net zoals bij het griepvirus.
Is het coronavaccin gevaarlijk voor zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven of mensen met een kinderwens?
Volgens de Hoge Gezondheidsraad zijn de coronavaccins veilig voor zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven of mensen met een kinderwens. Al kan je extra voorzorgen nemen. Vraag bij twijfel raad aan een arts.
Is een vaccin gevaarlijk voor wie bepaalde allergieën heeft?
Allergie op zich is geen contra-indicatie voor vaccinatie. Vaccins bevatten geen bewaarmiddelen. Ook voor mensen met een latexallergie is er geen gevaar, want het dopje van het flacon van de vaccins bestaat niet uit latex.
Vertoonde je eerder ernstige allergische reacties (bv. anafylactische reacties) voor één van de bestanddelen van het vaccin, dan bespreek je dat beter vooraf met je arts. Je arts kan de richtlijnen raadplegen op de website van de Hoge Gezondheidsraad.
Nog vragen over vaccins?
Check ons vaccindossier of vraag raad aan je huisarts.