Vaccinonderzoek
De 4 fases van het vaccinonderzoek
Vaccinontwikkeling verloopt via een geijkt proces, in vier onderzoeksfasen. Na elke fase evalueren de onderzoekers of de ontwikkeling wordt voortgezet. In normale omstandigheden kan het zelfs tien tot vijftien jaar duren voor een nieuw vaccin op de markt komt. Maar het kan ook sneller…
1. De ontdekkings- en preklinische fase
De ontwikkeling van een nieuw vaccin begint vandaag altijd bij wetenschappelijk onderzoek naar het genetische materiaal (het genoom) van het virus of de bacterie. Met hoogtechnologische computeranalyses krijgen wetenschappers inzicht in de eigenschappen en functies van de potentiële ziekmaker. Op basis daarvan selecteren de wetenschappers mogelijke antigenen. Dat zijn moleculen die het afweersysteem – en de vorming van antistoffen – op gang brengen.
Op basis van al die kennis start de zoektocht naar een veilig en werkzaam vaccin. De wetenschappers kiezen eerst de meest geschikte technologie. Meer daarover op de ‘Vaccinvernuft’-pagina. Vervolgens worden één of meerdere kandidaatvaccins onderworpen aan laboratorium- en proefdieronderzoek. Enkel de vaccins die de strenge selectie overleven, stoten door naar de klinische fase.
2. De klinische fase
Dit is het moment waarbij een kandidaatvaccin voor het eerst op mensen wordt getest. We onderscheiden drie testfases:
Fase 1: veiligheid
Bij een klein aantal vrijwilligers wordt onderzocht of het vaccin ernstige nevenwerkingen heeft.
Fase 2: werkzaamheid
Bij een grotere testgroep worden de juiste dosering en het ideale vaccinatieschema bepaald voor optimale bescherming. De onderzoekers blijven ook mogelijke bijwerkingen monitoren.
Fase 3: veiligheid en doeltreffendheid
Het vaccin wordt op (tien)duizenden mensen getest om te kijken of vaccinontvangers beter bestand zijn tegen besmetting dan niet-ontvangers, die een placebomiddel kregen.
3. De goedkeurings- en registratiefase
Waren de resultaten over de hele lijn positief, dan wordt het kandidaatvaccin door de bevoegde overheidsinstanties goedgekeurd voor algemeen gebruik. In de EU is dat de verantwoordelijkheid van de Europese Geneesmiddelenautoriteit (EMA), in de VS die van de Food and Drug Administration (FDA) en in Afrika die van de WHO en/of de lokale autoriteiten.
In België dient de producent na de toelating een dossier in bij de Hoge Gezondheidsraad. Die evalueert of het vaccin wordt aanbevolen voor specifieke doelgroepen en of het wordt toegevoegd aan het basisvaccinatieschema.
4. De productie- en opvolgingsfase
De producent schaalt de productie van het vaccin op, zodat er voldoende doses beschikbaar zijn voor wie het nodig heeft. Eenmaal het vaccin op de markt is, gebeurt er nog vervolgonderzoek om nieuwe, meestal erg zeldzame bijwerkingen op te sporen en na te gaan of het vaccin ook op lange termijn voldoende bescherming biedt.
Een coronavaccin op 12 maanden, hoe kan dat?
Recente epidemieën zoals de Mexicaanse griep, SARS, zika of COVID-19 dwingen onderzoekers om steeds sneller te reageren. De razendsnelle ontwikkeling van het coronavaccin was enkel mogelijk door een ongeziene samenwerking tussen de bevoegde overheden en de onderzoeks- en farmawereld.
Lees hoe ook hier de veiligheid van het vaccin gegarandeerd is
Nog twijfels?
Praat over de veiligheid van vaccins met je huisarts.